Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ nổi bật của văn học cách mạng Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ. Ông không chỉ là một nhà thơ, nhà văn mà còn là một nhà hoạt động văn hóa, chính trị quan trọng. Thơ của Nguyễn Khoa Điềm mang đậm tính trữ tình, thể hiện sự gắn bó với đất nước, con người, thiên nhiên, và cuộc đấu tranh cách mạng. Với phong cách thơ dung dị, giàu cảm xúc và sâu lắng, ông đã ghi dấu ấn trong lòng độc giả qua những tác phẩm nổi tiếng như "Đồng dao mùa xuân."

Bài thơ "Đồng dao mùa xuân" của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc hát về người lính với những hy sinh thầm lặng, hòa cùng hình ảnh mùa xuân tươi đẹp của đất nước. Từng khổ thơ không chỉ ca ngợi những chiến sĩ mà còn khơi gợi sự trân trọng về những mất mát và cống hiến của họ.

Khổ thơ đầu: "Có một người lính
Đi vào núi xanh
Những năm máu lửa.
Một ngày hoà bình
Anh không về nữa."

Mở đầu bài thơ là hình ảnh người lính trẻ ra đi giữa thời kỳ "máu lửa," thời kỳ chiến tranh gian khó. Người lính đó đã đi vào "núi xanh" – hình ảnh ẩn dụ cho chiến trường Trường Sơn khốc liệt, nơi mà họ đã chiến đấu dũng cảm vì tổ quốc. Dù hòa bình đã đến, người lính ấy không trở về, một sự mất mát vô cùng lớn lao, lặng lẽ nhưng đầy đau thương. Câu thơ ngắn gọn nhưng gây ấn tượng mạnh về sự hy sinh cao cả.

Khổ thơ thứ hai: "Có một người lính
Chưa một lần yêu
Cà phê chưa uống
Còn mê thả diều."

Tác giả khắc họa người lính với những nét rất đời thường, giản dị. Người lính chưa có cơ hội trải qua những điều bình dị như tình yêu, uống cà phê, hay những trò chơi trẻ con như thả diều. Những hình ảnh này gợi lên sự tiếc nuối cho tuổi trẻ đã bị gián đoạn bởi chiến tranh, chưa kịp trải nghiệm những niềm vui của cuộc sống thì họ đã phải đối mặt với bom đạn.

Khổ thơ thứ ba: "Một lần bom nổ
Khói đen rừng chiều
Anh thành ngọn lửa
Bạn bè mang theo."

Trong trận chiến, người lính đã hy sinh. "Ngọn lửa" ở đây là hình ảnh biểu tượng cho linh hồn người lính, sáng mãi trong tâm hồn của những người bạn chiến đấu còn lại. Cảnh "khói đen rừng chiều" không chỉ khắc họa khung cảnh chiến tranh khốc liệt mà còn làm tăng thêm nỗi đau mất mát của người ở lại.

Khổ thơ thứ tư: "Mười, hai mươi năm
Anh không về nữa
Anh vẫn một mình
Trường Sơn núi cũ."

Thời gian trôi qua, dù đã mười hay hai mươi năm, người lính ấy vẫn không trở về. Họ mãi mãi nằm lại giữa núi rừng Trường Sơn, nơi đã trở thành biểu tượng của sự hy sinh và chiến đấu. Cảm giác cô đơn, bất tử trong không gian của núi rừng làm nổi bật sự anh dũng nhưng cũng bi thương của những người lính.

Khổ thơ thứ năm: "Ba lô con cóc
Tấm áo màu xanh
Làn da sốt rét
Cái cười hiền lành."

Khổ thơ này gợi lên hình ảnh giản dị của người lính với "ba lô con cóc," "tấm áo màu xanh" – những vật dụng quen thuộc của họ. Những người lính đã phải chịu đựng gian khổ như bệnh sốt rét trong rừng núi, nhưng vẫn giữ nụ cười hiền lành, lạc quan trước mọi khó khăn, thử thách.

Khổ thơ thứ sáu: "Anh ngồi lặng lẽ
Dưới cội mai vàng
Dài bao thương nhớ
Mùa xuân nhân gian."

Người lính lặng lẽ ngồi dưới gốc mai vàng, một hình ảnh thanh bình, đối lập với sự dữ dội của chiến tranh. "Mai vàng" tượng trưng cho mùa xuân, mùa của sự sống và tái sinh, nhưng đối với người lính đã hy sinh, mùa xuân chỉ còn là ký ức, là niềm thương nhớ về một cuộc đời chưa trọn vẹn.

Khổ thơ thứ bảy: "Anh ngồi rực rỡ
Màu hoa đại ngàn
Mắt như suối biếc
Vai đầy núi non."

Người lính ngồi giữa rừng hoa, với "mắt như suối biếc" – đôi mắt trong trẻo, tinh khiết như thiên nhiên. Hình ảnh này làm người lính trở nên lớn lao, như hòa mình với đất trời, núi non. Sự vĩnh cửu của người lính trong thiên nhiên, dù đã ra đi, vẫn hiện hữu mạnh mẽ, thiêng liêng.

Khổ thơ cuối: "Tuổi xuân đang độ
Ngày xuân ngọt lành
Theo chân người lính
Về từ núi xanh."

Khép lại bài thơ là hình ảnh tuổi xuân mãi mãi theo chân những người lính, trở về từ "núi xanh" – biểu tượng cho Trường Sơn. Mùa xuân của đất nước hòa bình cũng là mùa xuân của sự hồi sinh, nhưng cũng là mùa xuân của những người lính không bao giờ trở về.

"Đồng dao mùa xuân" của Nguyễn Khoa Điềm là bài thơ ca ngợi sự hy sinh của những người lính trẻ. Qua những hình ảnh giản dị và gần gũi, tác giả đã thể hiện lòng biết ơn sâu sắc và tôn vinh những con người đã cống hiến tuổi thanh xuân cho độc lập dân tộc. Đồng thời, bài thơ cũng gợi lên những nỗi đau thầm lặng và sự tiếc nuối cho những ước mơ, khát vọng chưa trọn vẹn của những người lính.