Bài thơ Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan là một tác phẩm nổi bật trong kho tàng văn học Việt Nam, thể hiện rõ nỗi lòng cô đơn và nhớ nhà da diết của tác giả khi qua đèo Ngang.

Bà Huyện Thanh Quan, tên thật là Nguyễn Thị Hinh, là một trong những nữ thi sĩ tài năng và nổi tiếng thời kỳ nhà Nguyễn. Bà đã để lại nhiều tác phẩm thơ với nội dung sâu sắc, tinh tế, thể hiện tình cảm, suy tư của người phụ nữ trước cảnh đời và cảnh nước. "Qua Đèo Ngang" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của bà, được sáng tác trong bối cảnh bà phải một mình qua đèo Ngang, nơi có cảnh sắc thiên nhiên hoang sơ và hùng vĩ nhưng cũng đầy cô đơn.

Ngay từ những câu thơ đầu tiên, người đọc đã cảm nhận được nỗi cô đơn và lạc lõng của tác giả:

Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.

Hình ảnh "bóng xế tà" gợi lên thời điểm hoàng hôn, khi ánh sáng mờ nhạt của mặt trời lặn tạo nên một không gian tĩnh lặng và buồn bã. "Cỏ cây chen đá, lá chen hoa" vừa gợi lên sự hoang sơ, vừa thể hiện sự rối loạn của thiên nhiên, phản ánh tâm trạng không yên ổn của tác giả.

Trong những câu thơ tiếp theo, nỗi nhớ nhà của tác giả càng hiện rõ hơn:

Lom khom dưới núi tiều vài chú,

Lác đác bên sông chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng con quốc quốc,

Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.

Những hình ảnh "lom khom dưới núi tiều vài chú", "lác đác bên sông chợ mấy nhà" đều là những hình ảnh bình dị, quen thuộc nhưng trong hoàn cảnh này, chúng lại gợi lên nỗi cô đơn và lạc lõng. Tiếng "con quốc quốc", "cái gia gia" như âm thanh của nỗi lòng nhớ nước, nhớ nhà, càng làm tăng thêm nỗi nhớ thương da diết của tác giả.

Về khía cạnh nội dung, bài thơ Qua Đèo Ngang không chỉ là lời bộc bạch nỗi lòng của tác giả mà còn là bức tranh thu nhỏ về cuộc sống và cảnh vật Việt Nam thời kỳ đó. Qua những câu thơ, ta thấy được hình ảnh một vùng đèo Ngang hoang sơ, hùng vĩ nhưng cũng đầy cô đơn và lạc lõng. Điều này không chỉ phản ánh nỗi lòng của tác giả mà còn là tiếng lòng của nhiều người con xa quê hương, phải chịu cảnh cô đơn, lạc lõng nơi đất khách quê người.

Về mặt nghệ thuật, bài thơ sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, một thể thơ truyền thống nhưng được Bà Huyện Thanh Quan vận dụng một cách tài tình và sáng tạo. Những hình ảnh "cỏ chen đá, lá chen hoa", "lom khom", "lác đác" đều là những hình ảnh gợi hình, gợi cảm, giúp người đọc dễ dàng hình dung được cảnh vật và cảm xúc của tác giả. Bên cạnh đó, việc sử dụng những từ láy như "lom khom", "lác đác" cũng tạo nên âm điệu mềm mại, du dương cho bài thơ.

Bài thơ "Qua Đèo Ngang" không chỉ là một tác phẩm văn học đẹp về nghệ thuật mà còn là lời tâm sự đầy cảm xúc của tác giả về nỗi cô đơn, nhớ nhà khi qua đèo Ngang. Từ đó, chúng ta hiểu thêm về tâm hồn và tình cảm của người xưa, đồng thời cảm nhận được vẻ đẹp của ngôn ngữ và nghệ thuật thơ ca truyền thống. Trong thời đại hiện nay, những giá trị này vẫn còn nguyên vẹn, giúp chúng ta kết nối với quá khứ và cảm nhận sâu sắc hơn về văn hóa, lịch sử của đất nước.