Trong văn học Nguyễn Minh Châu, các nhân vật trong tác phẩm của ông không chỉ phản ánh chân thực và sắc nét về hiện thực đời sống mà còn mở ra những chiều sâu nội tâm phức tạp, đặc biệt là trong các tác phẩm “Bức tranh” và “Cỏ lau”. Mặc dù hai nhân vật chính trong các tác phẩm này, “tôi” (người họa sĩ) và Lực, có hoàn cảnh và cách sống rất khác nhau, nhưng họ lại gặp gỡ ở một điểm chung rất sâu sắc về tâm hồn và suy tư về cuộc sống, đó là sự trăn trở, tìm kiếm cái đẹp và giá trị thực sự trong cuộc sống.

Trước hết, nhân vật “tôi” trong “Bức tranh” là một nghệ sĩ trẻ, mang trong mình tâm hồn nhạy cảm và khát khao tìm kiếm cái đẹp qua nghệ thuật. Tuy nhiên, “tôi” không chỉ đơn thuần là một người tạo ra tác phẩm, mà còn là một người đầy nỗi lo âu về giá trị của nghệ thuật trong xã hội hiện đại. Trong đoạn trích “Tại sao ngày ấy tôi đã không đưa tấm ảnh đến gia đình anh ... không kịp nghĩ đến việc hỏi thăm mẹ anh nữa”, nhân vật “tôi” đối diện với sự dằn vặt, trăn trở khi không thể hoàn thành những nghĩa vụ, trách nhiệm của một người nghệ sĩ, cũng như người bạn. Cảm giác tội lỗi, sự mất mát và cô đơn lấp đầy tâm trí của “tôi”, thể hiện sự khổ đau khi không thể kết nối nghệ thuật với cuộc sống thực tế, không thể giữ được cái đẹp hoàn hảo trong những khoảnh khắc đời thường.

Lực, nhân vật trong “Cỏ lau”, sống trong một hoàn cảnh khó khăn, là hình ảnh của một người lao động bình thường nhưng lại đầy kiên cường và lạc quan. Anh không sống trong sự lãng mạn hay cái đẹp của nghệ thuật mà là trong một thực tại trần trụi với những khó khăn và thử thách. Tuy nhiên, trong đoạn trích “Không màu mè, không giáo đầu ... mà tôi đã đưa người lính đi vào chỗ chết”, Lực lại thể hiện một cách rất đặc biệt sự suy tư và trăn trở về cuộc sống và công việc của mình. Anh là người chiến sĩ, gắn bó với mảnh đất và con người, nhưng trong giây phút đó, Lực cũng nhận ra sự phức tạp của cuộc sống. Dù không phải là một nghệ sĩ, nhưng Lực cũng có sự tìm kiếm cái đẹp và giá trị trong công việc, trong cách anh đối diện với cái chết, với đồng đội, và với những quyết định mà anh phải đưa ra.

Điểm chung nổi bật giữa hai nhân vật này là sự tìm kiếm cái đẹp và giá trị sống trong một thế giới đầy phức tạp. Dù “tôi” tìm kiếm cái đẹp qua nghệ thuật, qua những bức tranh, qua sự thể hiện tinh tế của cảm xúc, thì Lực lại tìm thấy cái đẹp trong sự giản dị, trong sự chăm sóc cỏ lau, trong những khoảnh khắc bình dị của cuộc sống hàng ngày. Tuy nhiên, cả hai đều không thể thoát khỏi sự dằn vặt và những câu hỏi về giá trị thực sự của cuộc sống và công việc của mình. Nhân vật “tôi” không thể hoàn thành nhiệm vụ của mình, để lại cảm giác mất mát, hối tiếc; còn Lực, dù mạnh mẽ và kiên cường, cũng không tránh khỏi sự đau đớn và những quyết định sai lầm mà anh không thể thay đổi.

Hơn nữa, cả hai nhân vật đều thể hiện một sự trăn trở về mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, giữa cái đẹp và thực tế. Nhân vật “tôi” cảm thấy mất kết nối với xã hội, không thể truyền tải được những thông điệp nghệ thuật của mình, còn Lực lại đối mặt với sự bất lực trước những thử thách của cuộc sống, dù anh luôn cố gắng tìm kiếm và bảo vệ cái đẹp trong công việc và đời sống. Cả hai đều trải qua những giây phút cô đơn, tự vấn về bản thân và ý nghĩa của những gì mình đang làm.

Tóm lại, dù ở trong những hoàn cảnh khác nhau, nhưng nhân vật “tôi” và Lực trong hai tác phẩm “Bức tranh” và “Cỏ lau” đều thể hiện những trăn trở sâu sắc về giá trị của cuộc sống và cái đẹp. Cả hai đều không thể tìm ra được câu trả lời thỏa đáng cho những câu hỏi về cuộc đời, nhưng chính những trăn trở ấy lại làm phong phú thêm chiều sâu tâm hồn của họ, từ đó khắc họa lên một bức tranh đa chiều về con người trong xã hội hiện đại.