Ý chí bất khuất chống Pháp cứu nước của người Đồng Nai như lửa lòng ủ trấu, đến khi Đảng cộng sản ra đời, khơi dậy truyền thống yêu nước, tập hợp lực lượng, phát huy được sức mạnh tổng hợp toàn dân. Sau Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Phú Riềng ra đời vào năm 1929; sáu năm sau (năm 1935), Chi bộ Đảng Bình Phước - Tân Triều được thành lập gồm 5 đồng chí do đồng chí Hoàng Minh Châu làm bí thư, khởi đầu giai đoạn yêu nước chống Pháp ở Đồng Nai đi theo Chủ nghĩa Cộng sản dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam..

Khi có Đảng lãnh đạo, phong trào cách mạng ở Đồng Nai đi vào hoạt động tự giác, có tổ chức, hướng đến mục tiêu trước mắt và lâu dài, xác định từng bước đi thích hợp. Giai đoạn 1935 đến trước tháng 8 năm 1945, chủ yếu là dân sinh dân chủ kết hợp đấu tranh chính trị, kết hợp nuôi dưỡng lực lượng vũ trang để chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Nhiều cuộc đấu tranh chính trị liên tục của các tầng lớp nhân dân chứng tỏ sự trưởng thành của các lực lượng cách mạng: Liên đoàn học sinh trường tiểu học Bình Hòa được Đảng lãnh đạo rải truyền đơn kêu gọi tinh thần cách mạng ngày 1 tháng 5 năm 1935;  mítting trọng thể tại Gò Dê (Bình Ý) tháng 9 năm 1936; Cuộc đấu tranh đòi giảm sưu thuế của nhân dân Long Thành và cuộc đấu tranh đòi tăng lương giảm giờ làm của công nhân Nhà máy BIF thắng lợi. Đầu năm 1937, các cơ sở Đảng phát triển, thành lập Tỉnh ủy lâm thời do đồng chí Trương Văn Bang làm bí thư, đến giữa năm có thêm các chi bộ Đảng: Bình Ý, Bình Phước, Tân Triều, Thiện Tân, Bình Hòa, Mỹ Lộc, Mỹ Quới, Xuân Lộc... Năm 1940, việc chuẩn bị tham gia khởi nghĩa Nam kỳ được tiến hành ráo riết nhưng bị lộ, bị đàn áp, nhiều tổn thất; một số đảng viên bị bắt, bị giết hoặc tù đày; một bộ phận có vũ trang thô sơ rút vào rừng (là một trong số các bộ phận hình thành Chi đội 10 sau Cách mạng Tháng tám). Từ ngày 28 tháng 7 năm 1941, phát xít Nhật vào Biên Hòa, dân Đồng Nai thêm một tròng áp bức. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp, lập chính quyền và các tổ chức thân Nhật; lãnh đạo Đảng nhận định tình hình, chọn thời cơ cách mạng; địa phương Biên Hòa cùng cả nước thực hiện lệnh tổng khởi nghĩa; buộc tỉnh trưởng ngụy Nguyễn Văn Quý phải chuyển giao chính quyền cho đại diện nhân dân lúc 11h30 ngày 26 tháng 8 năm 1945. Sáng ngày 27 tháng 8 năm 1945 tại Quảng trường Sông Phố diễn ra ngày hội lịch sử mừng độc lập, thống nhất của nhân dân Biên Hòa - Đồng Nai gồm hàng vạn người tham gia.

Chính quyền cách mạng vừa mới xây dựng chưa đầy tháng, thực dân Pháp núp bóng quân đội Anh dưới danh nghĩa đồng minh vào giải giáp quân đội Nhật tái chiếm Sài Gòn, Biên Hòa; quân dân Biên Hòa cùng Nam bộ bước vào giai đoạn trường kỳ kháng chiến. Hội nghị Bình Trước ngày 23 tháng 9 năm 1945 phân tích tình hình, xác định nhiệm vụ của chính quyền cách mạng, trong đó chú trọng xây dựng lực lượng vũ trang và căn cứ kháng chiến để tính chuyện lâu dài. Liền sau đó, Trại huấn luyện Du kích Vĩnh Cửu được thành lập để huấn luyện quân sự cho các đội vũ trang. Các căn cứ kháng chiến Bình Đa, Hố Cạn, Chiến khu Đ, Rừng Sác, Phước An dựa vào thế trận lòng đất, lòng dân vừa sản xuất vừa chiến đấu, làm cái nôi nuôi dưỡng các lực lượng cách mạng. Lực lượng vũ trang Biên Hòa từ tầm vông giáo mác nhanh chóng trưởng thành, đến tháng 6 năm 1946 đã hình thành Chi đội 10; 3 hình thức vũ trang được xây dựng, vũ khí thô sơ nhưng tinh thần hừng hực khí thế cách mạng; tổ chức nhiều trận đánh ngăn bước tiến của giặc, tạo nên nhiều chiến công vang dội: Trận thắng Núi Thị - Xuân Lộc (30-10-1945); Cầu Lò Rèn - Long Thành (9-3-1946), phục kích địch Cầu Phước Cang - Long Thành (tháng 1-1948); đặc biệt là trận thắng La Ngà (1-3-1948) chấn động thế giới và trận đánh Cầu Bà Kiên (19-3-1948) khai sinh cách đánh đặc công ở chiến trường miền Đông.

Những năm 1949-1954, lực lượng cách mạng ở Biên Hòa - Đồng Nai trưởng thành vững vàng, các chiến khu được củng cố, tăng năng lực sản xuất và chiến đấu; chiến thắng trước thử thách của thiên tai lũ lụt Nhâm Thìn 1952; đánh và thắng địch bằng nhiều cách: du kích, đột kích, tập kích trên khắp các chiến trường, kết hợp binh vận, diệt ác trừ gian ở cơ sở, và ở ngay cả trong lòng địch; tiếp tục ghi nhiều chiến công lịch sử, như: Trận tập kích đồng loạt phá 50 tháp canh của giặc ngày 22 tháng 3 năm 1950; đánh bại nhiều cuộc càn quét qui mô của địch vào chiến khu Đ; đốt kho xăng dầu ở Phước Lư (Biên Hòa) tấn công trại giam Thủ Đức giải thoát 120 tù chính trị (tháng 8 năm 1950), tập kích yếu khu Trảng Bom (20/7/1951), cài mìn diệt máy bay giặc ở sân bay SIPH (tháng 4/1952)... Kết quả kháng chiến chống Pháp của quân dân Biên Hòa đã góp phần quan trọng trong thắng lợi chung ở chiến trường Nam bộ, buộc thực dân Pháp phải ký Hiệp định Giơnevơ..

Sau phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931) do Đảng Cộng sản lãnh đạo, thực dân Pháp tiến hành khủng bố trắng, tình hình cách mạng trong nước, ở Nam bộ vô cùng khó khăn. Xứ ủy Nam kỳ nhiều lần được xây dựng và nhiều lần bị tan rã do thực dân Pháp khủng bố.

Ở Biên Hòa, phong trào cách mạng bắt đầu gượng dậy từ sau năm 1934 qua công tác tuyên truyền cộng sản và phát triển đảng viên của đồng chí Lưu Văn Viết từ Sài Gòn về và đồng chí Hoàng Minh Châu được Xứ ủy cử về Biên Hòa công tác.

Đến tháng 2-1935, trên cơ sở những đảng viên được đồng chí Lưu Văn Viết kết nạp, Chi bộ Cộng sản Bình Phước - Tân Triều đã được thành lập. Chi bộ do đồng chí Hoàng Minh Châu làm Bí thư cùng các đảng viên Lưu Văn Viết, Lưu Văn Văn, Huỳnh Xuân Phan, Quách Sanh, Quách Tỷ. Sự ra đời của Chi bộ Cộng sản đầu tiên của tỉnh Biên Hòa thể hiện lòng yêu nước, ý chí đấu tranh kiên cường của nhân dân địa phương, của những người yêu nước hai làng Bình Phước - Tân Triều trong muôn vàn khó khăn đã đùm bọc, bảo vệ cán bộ của Đảng; những đảng viên đầu tiên trong Chi bộ Bình Phước - Tân Triều khi thành lập.

Ngay khi thành lập, Chi bộ đã trở thành ngọn cờ hiệu triệu, là đội tiên phong lãnh đạo phát triển cơ sở yêu nước và lãnh đạo phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương trong tỉnh Biên Hòa. Chi bộ đã thành lập Liên đoàn Học sinh Biên Hòa, tập hợp học sinh bằng nhiều hình thức phong phú (như: cắm trại, du lịch dã ngoại…) để tuyên truyền giác ngộ cộng sản. Nhiều học sinh, thanh niên đã được chi bộ kết nạp Đảng sau này trở thành những cán bộ lãnh đạo của tỉnh, huyện như: Phạm Văn Thuận, Huỳnh Dân Sanh...

Chi bộ Bình Phước - Tân Triều là nòng cốt để xây dựng Ủy ban Hành động của tỉnh Biên Hòa năm 1936 trong phong trào Đông Dương Đại hội (1936-1939), tập hợp rộng rãi nhân dân vào các tổ chức quần chúng dưới hình thức các hội đoàn, hội ái hữu, nghề nghiệp…; xây dựng được Thư viện Bình Dân ở Bình Ý, quận Châu Thành (nay là huyện Vĩnh Cửu), đưa sách báo yêu nước, tiến bộ về địa phương góp phần nâng cao nhận thức chính trị, lòng yêu nước của nhân dân; đồng thời tổ chức được nhiều cuộc mít tinh, đấu tranh của nhân dân chống áp bức, đòi dân sinh dân chủ trong toàn tỉnh Biên Hòa, phối hợp chặt chẽ với phong trào quần chúng ở Sài Gòn lúc bấy giờ.

Từ những đảng viên cộng sản Chi bộ Bình Phước - Tân Triều, nhiều thanh niên yêu nước, giác ngộ người địa phương đã đứng vào hàng ngũ của Đảng. Từ chi bộ này đã phát triển thêm nhiều chi bộ Đảng ở Tân Uyên, Xuân Lộc, Long Thành…

Sự ra đời của Chi bộ Cộng sản Bình Phước - Tân Triều và sau đó nhiều chi bộ cộng sản được xây dựng ở các huyện đã khẳng định vai trò lãnh đạo, tổ chức của Đảng ở địa phương. Nhưng đồng thời, sự phát triển của phong trào cách mạng trong toàn tỉnh Biên Hòa đặt ra vấn đề lãnh đạo tập trung của một tổ chức Đảng thống nhất trong toàn tỉnh là rất cấp thiết.

Để tạo điều kiện lãnh đạo và phát triển phong trào cách mạng ở địa phương, Xứ ủy Nam kỳ đã cử đồng chí Trương Văn Bang, nguyên Bí thư Xứ ủy năm 1933 về tập hợp các đảng viên ở địa phương để xây dựng, tổ chức Đảng bộ tỉnh Biên Hòa. Tháng 2-1937, trên cơ sở Chi bộ Cộng sản Bình Phước - Tân Triều làm nòng cốt, đồng chí Trương Văn Bang đã triệu tập hội nghị thành lập Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Biên Hòa cũng chính tại địa điểm đã thành lập Chi bộ Bình Phước - Tân Triều năm 1935.

Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Biên Hòa được thành lập là một bước ngoặt của phong trào cách mạng địa phương. Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy lâm thời Biên Hòa, phong trào đấu tranh cách mạng dân sinh dân chủ trong tỉnh đã liên tục phát triển dưới nhiều hình thức và quy mô lớn, thật sự là phong trào của nhân dân - một bước tập dượt hết sức quan trọng với Đảng bộ trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức phong trào cách mạng; nâng cao trình độ giác ngộ chính trị và lòng yêu nước của quần chúng nhân dân.

Từ Chi bộ Cộng sản Bình Phước - Tân Triều đến Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Biên Hòa thành lập tại cùng một địa điểm chỉ cách nhau 2 năm, là sự khẳng định niềm tin của Đảng vào phong trào, vào nhân dân Vĩnh Cửu, đặc biệt nhân dân ở Bình Phước và Tân Triều (nay là xã Tân Bình). Điều này lý giải tại sao khi thực dân Pháp cấm các hoạt động của Ủy ban Hành động tỉnh Biên Hòa (tháng 9-1936), giải tán các tổ chức đoàn kết, ái hữu, nghề nghiệp của quần chúng do chi bộ thành lập; tiến hành khủng bố phong trào cách mạng khi Chiến tranh thế giới lần thứ 2 nổ ra (tháng 9-1939), đã có hàng trăm thanh niên, người yêu nước của các làng Bình Phước, Bình Ý, Tân Triều bị chúng bắt giam ở Biên Hòa và ghép vào tội làm cộng sản.

Thực hiện Nghị quyết của Xứ ủy Nam kỳ về phát động khởi nghĩa vũ trang toàn Nam kỳ, tháng 7-1940, Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Biên Hòa đã xây dựng đội vũ trang đầu tiên của tỉnh để tham gia cuộc khởi nghĩa Nam kỳ gồm 35 đội viên do Trần Văn Quỳ chỉ huy. Cuộc khởi nghĩa tuy không thành do kế hoạch lãnh đạo chưa thống nhất và bị lộ bí mật, một số đồng chí trong Tỉnh ủy hy sinh, bị thực dân Pháp bắt đày đi Côn Đảo, Bà Rá, nhưng tinh thần Nam kỳ khởi nghĩa do Tỉnh ủy Biên Hòa lãnh đạo vẫn trường tồn và đội vũ trang do Trần Văn Quỳ lãnh đạo vẫn bảo tồn lực lượng, tham gia khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8-1945 ở huyện Tân Uyên, tỉnh Biên Hòa.

Chiến tranh thế giới lần thứ 2 kết thúc, phát xít Đức và Nhật bị tiêu diệt, thời cơ cách mạng đã đến. Chi bộ Đảng Sở Trường Tiền Biên Hòa (cũng do Hoàng Minh Châu, nguyên Bí thư Chi bộ Bình Phước - Tân Triều làm Bí thư) và nòng cốt là những đảng viên của Chi bộ Bình Phước - Tân Triều năm 1935, đã phát động nhân dân đứng lên làm nên cuộc khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân ngày 26-8-1945, cùng cả nước mở ra một bước ngoặt của dân tộc với Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên đọc ngày 2-9-1945 tại Quảng trường Ba Đình...

“Địa điểm thành lập Chi bộ Cộng sản Bình Phước - Tân Triều và Tỉnh ủy lâm thời Biên Hòa” đã được công nhận di tích lịch sử cách mạng của tỉnh, trở thành di sản văn hóa lịch sử quý báu của tỉnh Đồng Nai, là niềm tự hào chung của nhân dân trong tỉnh. Công trình nhà Bia tưởng niệm nằm trong khu vực quy hoạch phát triển du lịch sinh thái Làng Bưởi của tỉnh ở Vĩnh Cửu là một địa chỉ đỏ kết hợp với du lịch văn hóa, sinh thái, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân, giáo dục truyền thống cách mạng cho các tầng lớp quần chúng; thể hiện sự khẳng định của Đảng bộ Đồng Nai trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc nhằm mục đích xây dựng nền tảng tinh thần cho sự nghiệp phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Ý chí bất khuất chống Pháp cứu nước của người Đồng Nai như lửa lòng ủ trấu, đến khi Đảng cộng sản ra đời, khơi dậy truyền thống yêu nước, tập hợp lực lượng, phát huy được sức mạnh tổng hợp toàn dân. Sau Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Phú Riềng ra đời vào năm 1929; sáu năm sau (năm 1935), Chi bộ Đảng Bình Phước - Tân Triều được thành lập gồm 5 đồng chí do đồng chí Hoàng Minh Châu làm bí thư, khởi đầu giai đoạn yêu nước chống Pháp ở Đồng Nai đi theo Chủ nghĩa Cộng sản dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam..

Khi có Đảng lãnh đạo, phong trào cách mạng ở Đồng Nai đi vào hoạt động tự giác, có tổ chức, hướng đến mục tiêu trước mắt và lâu dài, xác định từng bước đi thích hợp. Giai đoạn 1935 đến trước tháng 8 năm 1945, chủ yếu là dân sinh dân chủ kết hợp đấu tranh chính trị, kết hợp nuôi dưỡng lực lượng vũ trang để chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Nhiều cuộc đấu tranh chính trị liên tục của các tầng lớp nhân dân chứng tỏ sự trưởng thành của các lực lượng cách mạng: Liên đoàn học sinh trường tiểu học Bình Hòa được Đảng lãnh đạo rải truyền đơn kêu gọi tinh thần cách mạng ngày 1 tháng 5 năm 1935;  mítting trọng thể tại Gò Dê (Bình Ý) tháng 9 năm 1936; Cuộc đấu tranh đòi giảm sưu thuế của nhân dân Long Thành và cuộc đấu tranh đòi tăng lương giảm giờ làm của công nhân Nhà máy BIF thắng lợi. Đầu năm 1937, các cơ sở Đảng phát triển, thành lập Tỉnh ủy lâm thời do đồng chí Trương Văn Bang làm bí thư, đến giữa năm có thêm các chi bộ Đảng: Bình Ý, Bình Phước, Tân Triều, Thiện Tân, Bình Hòa, Mỹ Lộc, Mỹ Quới, Xuân Lộc... Năm 1940, việc chuẩn bị tham gia khởi nghĩa Nam kỳ được tiến hành ráo riết nhưng bị lộ, bị đàn áp, nhiều tổn thất; một số đảng viên bị bắt, bị giết hoặc tù đày; một bộ phận có vũ trang thô sơ rút vào rừng (là một trong số các bộ phận hình thành Chi đội 10 sau Cách mạng Tháng tám). Từ ngày 28 tháng 7 năm 1941, phát xít Nhật vào Biên Hòa, dân Đồng Nai thêm một tròng áp bức. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp, lập chính quyền và các tổ chức thân Nhật; lãnh đạo Đảng nhận định tình hình, chọn thời cơ cách mạng; địa phương Biên Hòa cùng cả nước thực hiện lệnh tổng khởi nghĩa; buộc tỉnh trưởng ngụy Nguyễn Văn Quý phải chuyển giao chính quyền cho đại diện nhân dân lúc 11h30 ngày 26 tháng 8 năm 1945. Sáng ngày 27 tháng 8 năm 1945 tại Quảng trường Sông Phố diễn ra ngày hội lịch sử mừng độc lập, thống nhất của nhân dân Biên Hòa - Đồng Nai gồm hàng vạn người tham gia.

Chính quyền cách mạng vừa mới xây dựng chưa đầy tháng, thực dân Pháp núp bóng quân đội Anh dưới danh nghĩa đồng minh vào giải giáp quân đội Nhật tái chiếm Sài Gòn, Biên Hòa; quân dân Biên Hòa cùng Nam bộ bước vào giai đoạn trường kỳ kháng chiến. Hội nghị Bình Trước ngày 23 tháng 9 năm 1945 phân tích tình hình, xác định nhiệm vụ của chính quyền cách mạng, trong đó chú trọng xây dựng lực lượng vũ trang và căn cứ kháng chiến để tính chuyện lâu dài. Liền sau đó, Trại huấn luyện Du kích Vĩnh Cửu được thành lập để huấn luyện quân sự cho các đội vũ trang. Các căn cứ kháng chiến Bình Đa, Hố Cạn, Chiến khu Đ, Rừng Sác, Phước An dựa vào thế trận lòng đất, lòng dân vừa sản xuất vừa chiến đấu, làm cái nôi nuôi dưỡng các lực lượng cách mạng. Lực lượng vũ trang Biên Hòa từ tầm vông giáo mác nhanh chóng trưởng thành, đến tháng 6 năm 1946 đã hình thành Chi đội 10; 3 hình thức vũ trang được xây dựng, vũ khí thô sơ nhưng tinh thần hừng hực khí thế cách mạng; tổ chức nhiều trận đánh ngăn bước tiến của giặc, tạo nên nhiều chiến công vang dội: Trận thắng Núi Thị - Xuân Lộc (30-10-1945); Cầu Lò Rèn - Long Thành (9-3-1946), phục kích địch Cầu Phước Cang - Long Thành (tháng 1-1948); đặc biệt là trận thắng La Ngà (1-3-1948) chấn động thế giới và trận đánh Cầu Bà Kiên (19-3-1948) khai sinh cách đánh đặc công ở chiến trường miền Đông.

Những năm 1949-1954, lực lượng cách mạng ở Biên Hòa - Đồng Nai trưởng thành vững vàng, các chiến khu được củng cố, tăng năng lực sản xuất và chiến đấu; chiến thắng trước thử thách của thiên tai lũ lụt Nhâm Thìn 1952; đánh và thắng địch bằng nhiều cách: du kích, đột kích, tập kích trên khắp các chiến trường, kết hợp binh vận, diệt ác trừ gian ở cơ sở, và ở ngay cả trong lòng địch; tiếp tục ghi nhiều chiến công lịch sử, như: Trận tập kích đồng loạt phá 50 tháp canh của giặc ngày 22 tháng 3 năm 1950; đánh bại nhiều cuộc càn quét qui mô của địch vào chiến khu Đ; đốt kho xăng dầu ở Phước Lư (Biên Hòa) tấn công trại giam Thủ Đức giải thoát 120 tù chính trị (tháng 8 năm 1950), tập kích yếu khu Trảng Bom (20/7/1951), cài mìn diệt máy bay giặc ở sân bay SIPH (tháng 4/1952)... Kết quả kháng chiến chống Pháp của quân dân Biên Hòa đã góp phần quan trọng trong thắng lợi chung ở chiến trường Nam bộ, buộc thực dân Pháp phải ký Hiệp định Giơnevơ..