Soạn bài: Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh

I. KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

a. Đối tượng và mục đích thuyết minh

   - Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:

       + Đối tượng thuyết minh: hội thổi cơm thi ở Đồng Vân.

       + Mục đích thuyết minh: giới thiệu cho người đọc về thời gian, địa điểm, diễn biến của hội thổi cơm thi và ý nghĩa của lễ hội này đối với đời sống tinh thần của người lao động vùng đồng bằng Bắc Bộ.

   - Bưởi Phúc Trạch:

       + Đối tượng thuyết minh: bưởi Phúc Trạch – một loại quả ở Hà Tĩnh

       + Mục đích thuyết minh: giúp người đọc có them kiến thức về hình dáng, màu sắc, hương vị và giá trị dinh dưỡng của loại trái cây này.

b. Ý chính tạo thành nội dung thuyết minh:

   - Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:

       + Thời gian, địa điểm diễn ra lễ hội

       + Diễn biến của lễ hội:

       • Thi nấu cơm: làm thủ tục bắt đầu cuộc thi, lấy lửa trên ngọn cây chuối cao, nấu cơm

       • Chấm thi: tiêu chuẩn chấm thi, cách chấm thi để đảm bảo tính chính xác, công bằng.

   - Bưởi Phúc Trạch:

       + Hình dáng bên ngoài

       + Hương vị đặc sắc

       + Sự hấp dẫn và bổ dưỡng

       + Danh tiếng

c. Cách sắp xếp ý và cơ sở của cách sắp xếp ấy:

   - Cách sắp xếp ý:

       + Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân: theo trình tự thời gian, xen lẫn lời kể và lời tả

       + Bưởi Phúc Trạch: quan hệ không gian và quan hệ logic

   - Cơ sở của những cách sắp xếp này: do quá trình hình thành, phát triển; do đặc điểm vốn có và dựa trên các mối quan hệ khác nhau.

d. Các hình thức kết cấu chủ yếu của văn bản thuyết minh:

   - Theo trình tự thời gian

   - Theo trình tự không gian

   - Theo trình tự logic

   - Theo trình tự hỗn hợp

Luyện tập

Câu 1 (trang 168 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Nếu thuyết minh bài Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão, ta có thể kết cấu như sau:

- Mở bài: Giới thiệu, dẫn dắt vào bài thơ.

- Thân bài:

   - Tác giả - vị trí văn học sử

   - Tác phẩm:

       + Phân tích chung về tác phẩm, hoàn cảnh ra đời dựa trên các kiến thức đã có.

       + Đánh giá: - Giá trị nội dung: hào khí, sức mạnh của quân đội nhà Trần, chí làm trai theo quan niệm Nho giáo.

   - Giá trị nghệ thuật: sự cô đọng, đạt tới độ súc tích cao, nhấn mạnh tính kì vĩ về thời gian, không gian và con người

       + Bài học nhân sinh cho hậu thế

- Kết bài: Khẳng định vai trò của tác phẩm, bài học đối với người đọc.

Câu 2 (trang 168 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Nếu phải thuyết minh một di tích, một thắng cảnh của đất nước, ta có thể giới thiệu những nội dung sau:

- Mở bài: Giới thiệu về cảnh đẹp quê hương để dẫn đến địa danh mình sẽ trình bày

- Thân bài:

   - Vị trí

   - Quang cảnh

   - Sự tích, những câu chuyện liên quan

   - Sức hấp dẫn: thu hút lượng khách du lịch trong và ngoài nước.

   - Giá trị của di tích, thắng cảnh: đối với người dân địa phương, cho cộng đồng và tầm quan trọng của địa danh đó đối với dân tộc.

- Kết bài: Các bảo vệ và phát huy giá trị của địa danh

Soạn bài: Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh

I. Kết cấu của văn bản thuyết minh

Câu 1:

a. Xác định đối tượng, mục đích thuyết mình của từng văn bản:

* Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:

- Đối tượng: Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân.

- Mục đích: nhằm giới thiệu cho người đọc về thời gian, địa điểm và diễn biến của hội thổi cơm thi và ý nghĩa văn hoá của nó trong đời sống tinh thần của người lao động vùng đồng bằng Bắc Bộ.

* Văn bản Bưởi Phúc Trạch:

- Đối tượng: bưởi Phúc Trạch - một loại trái cây nổi tiếng ở Hà Tĩnh.

- Mục đích: giúp người đọc hình dung, cảm nhận được đặc điểm (hình dáng, màu sắc, hương vị hấp dẫn, giá trị bổ dưỡng) của bưởi Phúc Trạch.

b. Các ý chính của từng văn bản:

* Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:

- Thời gian, địa điểm diễn ra lễ hội.

- Diễn biến lễ hội:

- Ý nghĩa văn hoá của lễ hội đối với đời sống tinh thần của người dân lao động.

* Văn bản Bưởi Phúc Trạch:

- Về hình dáng bên ngoài của bưởi Phúc Trạch.

- Về hương vị đặc sắc của bưởi Phúc Trạch.

- Về sự hấp dẫn và bổ dưỡng của bưởi Phúc Trạch.

- Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.

c. Về cách sắp xếp ý của hai văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân và Bưởi Phúc Trạch.

- Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân tổ chức kết cấu theo trình tự thời gian, xen lẫn lời kể và lời tả.

- Văn bản Bưởi Phúc Trạch tổ chức kết cấu theo trình tự quan hệ không gian (từ ngoài vào trong), trình tự quan hệ lôgic (các phương diện khác nhau của quả bưởi: hình dáng, màu sắc, hương vị, giá trị bổ dưỡng) và trình tự quan hệ nhân quả (giữa ý thứ nhất, thứ hai và ý thứ ba ; giữa ý thứ ba và ý thứ tư).

d. Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh bao gồm:

II. Luyện tập

Câu 1:

   Khi thuyết minh bài "Tỏ lòng" (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão nêu chọn hình thức kết cấu hỗn hợp. Kiểu kết cấu này phù hợp với tác phẩm, giúp người đọc hiểu được nội dung nghệ thuật, giá trị tư tưởng của nó. Các ý chính:

- Giới thiệu về tác giả

- Thuyết minh về thời điểm ra đời của bài thơ

- Nội dung của bài thơ

- Vẻ đẹp của từ ngữ, hình ảnh, giọng điệu bài thơ.

Câu 2:

   Nếu phải thuyết minh một di tích, một thắng cảnh của đất nước, có thể giới thiệu dựa theo gợi ý sau:

- Giới thiệu chung về di tích hoặc thắng cảnh: tên gọi, giá trị nổi bật,…

- Thuyết minh cụ thể về đặc điểm, giá trị các mặt của di tích hoặc thắng cảnh: vị trí, quang cảnh, sự tích, đặc điểm và giá trị tiêu biểu,…

   Có thể thuyết minh theo trình tự thời gian, không gian, quan hệ lôgic,… hoặc phối hợp một cách linh hoạt, tự nhiên các trình tự kết cấu.

- Khẳng định, nhấn mạnh về đặc điểm cũng như giá trị của đối tượng đã thuyết minh.