Phép biện chứng duy vật là một phương pháp luận triết học dựa trên ba quy luật cơ bản: Quy luật mâu thuẫn, Quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất và ngược lại, và Quy luật phủ định của phủ định. Dưới đây là các ví dụ cụ thể để làm rõ sự vận động và phát triển của các sự vật trong thế giới hiện thực theo ba quy luật này.

### 1. Quy luật mâu thuẫn (Quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập)

Quy luật này cho rằng mọi sự vật và hiện tượng đều chứa đựng những mâu thuẫn nội tại, và chính sự đấu tranh giữa các mặt đối lập này là nguồn gốc của sự vận động và phát triển.

**Ví dụ:**
- **Xã hội và kinh tế:** Trong một nền kinh tế thị trường, có sự mâu thuẫn giữa cung và cầu. Khi cầu vượt cung, giá cả tăng lên, kích thích sản xuất tăng. Ngược lại, khi cung vượt cầu, giá cả giảm, dẫn đến giảm sản xuất. Sự mâu thuẫn này thúc đẩy sự điều chỉnh và phát triển của nền kinh tế.
- **Sinh học:** Trong cơ thể con người, có sự mâu thuẫn giữa các quá trình đồng hóa (xây dựng) và dị hóa (phá hủy). Sự cân bằng giữa hai quá trình này giúp cơ thể duy trì sự sống và phát triển.

### 2. Quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất và ngược lại

Quy luật này cho rằng sự thay đổi về lượng (số lượng, kích thước, mức độ) khi đạt đến một ngưỡng nhất định sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất (bản chất, tính chất).

**Ví dụ:**
- **Nước và nhiệt độ:** Khi nhiệt độ của nước tăng dần từ 0°C đến 100°C, nước vẫn ở trạng thái lỏng. Tuy nhiên, khi nhiệt độ đạt đến 100°C, nước chuyển sang trạng thái khí (hơi nước). Đây là sự chuyển hóa từ thay đổi về lượng (nhiệt độ) thành thay đổi về chất (trạng thái vật lý).
- **Giáo dục:** Một học sinh học tập chăm chỉ và tích lũy kiến thức dần dần (thay đổi về lượng). Khi kiến thức đạt đến một mức độ nhất định, học sinh có thể đạt được sự hiểu biết sâu rộng và khả năng tư duy phản biện (thay đổi về chất).

### 3. Quy luật phủ định của phủ định

Quy luật này cho rằng sự phát triển diễn ra theo một chu kỳ, trong đó mỗi giai đoạn mới phủ định giai đoạn trước đó, nhưng đồng thời cũng kế thừa và phát triển những yếu tố tích cực của giai đoạn trước.

**Ví dụ:**
- **Lịch sử xã hội:** Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, chế độ phong kiến đã phủ định chế độ nô lệ, sau đó chế độ tư bản phủ định chế độ phong kiến, và hiện nay, nhiều quốc gia đang hướng tới các hình thức xã hội chủ nghĩa hoặc các mô hình kinh tế khác. Mỗi giai đoạn mới không chỉ phủ định giai đoạn trước mà còn kế thừa và phát triển những yếu tố tích cực của nó.
- **Sinh học:** Một hạt giống nảy mầm thành cây con (phủ định hạt giống), cây con lớn lên thành cây trưởng thành (phủ định cây con), và cây trưởng thành lại sản sinh ra hạt giống mới (phủ định cây trưởng thành). Quá trình này là một chu kỳ liên tục của sự phát triển.

Những ví dụ trên minh họa rõ ràng cách ba quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vật giải thích sự vận động và phát triển của các sự vật và hiện tượng trong thế giới hiện thực.