Tống Trân – Cúc Hoa là một tác phẩm truyện thơ Nôm kể về mối tình lãng mạn giữa Tống Trân, một chàng trai trẻ mưu trí, và Cúc Hoa, một cô gái hiền thục, xinh đẹp. Câu chuyện bắt đầu khi Tống Trân, trong một lần đi thi, tình cờ gặp gỡ Cúc Hoa và nhanh chóng yêu nàng. Tuy nhiên, do sự ngăn cấm của gia đình và đổi thay của hoàn cảnh, tình yêu của họ gặp phải nhiều khó khăn, thử thách. Nhờ lòng trung thủy và hy sinh vì tình yêu, Tống Trân và Cúc Hoa vẫn tìm được hạnh phúc bên nhau.

Trước hết, tác phẩm ca ngợi sự chung thủy, hy sinh và lòng trung thành trong tình yêu đôi lứa. Cả Tống Trân và Cúc Hoa đều sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để bảo vệ tình yêu của mình. Mối tình ấy đã thể hiện rõ quan niệm về tình yêu trong xã hội phong kiến: tình yêu không chỉ là sự kết hợp giữa nam và nữ mà còn là sự hợp nhất giữa phẩm hạnh, lòng chung thủy, hy sinh vì đối phương. Tống Trân và Cúc Hoa là một minh chứng cho tình yêu đích thực, sẵn sàng vượt qua mọi chông gai, khó khăn, thử thách trong cuộc .

Bên cạnh đó, tác phẩm còn phản ánh triết lý nhân sinh về số phận con người. Sự đổi thay của hoàn cảnh, những trắc trở trong tình yêu của Tống Trân và Cúc Hoa cũng chính là lời nhắc nhở về sự mong manh, vô định của cuộc đời. Tuy nhiên, đứng trước những gian khó ấy, họ không hề gục ngã thậm chí còn kiên cường và quyết tâm bảo vệ niềm tin vào tình yêu và công lý.

Về mặt nghệ thuật, Tống Trân – Cúc Hoa sử dụng nhiều yếu tố đặc trưng của thể loại truyện thơ Nôm, với cách xây dựng cốt truyện hấp dẫn, lôi cuốn. Việc sử dụng thể thơ Nôm mang lại một cảm giác mềm mại, linh hoạt và dễ tiếp cận đối với người đọc. Thơ Nôm có khả năng biểu đạt cảm xúc một cách tự nhiên, đồng thời dễ dàng lồng ghép vào đó những yếu tố văn hóa dân gian và triết lý nhân sinh, điều này giúp truyện trở nên sống động và gần gũi với đời sống của người dân Việt Nam. Kết cấu của tác phẩm Tống Trân – Cúc Hoa rất mạch lạc và rõ ràng, đặc biệt khi được kể qua thể thơ Nôm. Câu chuyện diễn ra theo trình tự thời gian, từ sự gặp gỡ giữa Tống Trân và Cúc Hoa, những thử thách và biến cố đến kết thúc có hậu khi tình yêu của họ được đền đáp xứng đáng. Câu chuyện được chia thành các đoạn thơ ngắn gọn, dễ hiểu, tạo ra sự liền mạch và hấp dẫn. Hình thức truyện thơ Nôm giúp tăng tính nhịp điệu cho câu chuyện, khiến người đọc dễ dàng cuốn theo nhịp thơ, theo diễn biến của mối tình cảm động và ngập tràn cảm xúc. Ngoài ra, ngôn ngữ trong Tống Trân – Cúc Hoa cũng rất đặc sắc, giàu hình ảnh và có tính chất trữ tình. Các đoạn đối thoại, các lời thoại của nhân vật được thể hiện qua những câu văn ngắn gọn, rõ ràng nhưng đầy sức gợi, tạo nên một không khí vừa lãng mạn vừa thấm đẫm triết lý nhân sinh. 

Tác phẩm Tống Trân – Cúc Hoa thể hiện những giá trị văn hóa sâu sắc của dân tộc Việt Nam, đặc biệt là trong việc ca ngợi phẩm chất và tình yêu của con người xưa. Trong xã hội phong kiến, tình yêu trung thủy, lòng trung thành với người yêu, cũng như tôn trọng truyền thống gia đình là những giá trị quan trọng. Câu chuyện của Tống Trân và Cúc Hoa khẳng định rằng tình yêu đích thực không chỉ là sự kết hợp của hai trái tim mà còn là sự hy sinh, chung thủy và sự vượt qua mọi thử thách. Bên cạnh đó, tác phẩm còn phản ánh triết lý nhân sinh về sự kiên cường, niềm tin vào công lý và số phận. Mặc dù cuộc sống đầy gian truân, con người vẫn phải giữ vững niềm tin và hy vọng vào những điều tốt đẹp, như tình yêu giữa Tống Trân và Cúc Hoa cuối cùng đã được đền đáp xứng đáng.

Tống Trân – Cúc Hoa là một tác phẩm giàu giá trị nội dung và nghệ thuật. Câu chuyện không chỉ đơn thuần là một mối tình lãng mạn mà còn chứa đựng những triết lý nhân sinh sâu sắc về lòng trung thủy, sự hy sinh và ý nghĩa của tình yêu trong cuộc sống. Với những nét đặc sắc về nghệ thuật kể chuyện, kết hợp giữa yếu tố thực tế và huyền thoại, tác phẩm đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học dân gian Việt Nam.