Các cuộc xung đột Nam – Bắc triều và Trịnh – Nguyễn trong lịch sử Việt Nam thường được gọi là các cuộc chiến tranh phi nghĩa vì những lý do sau:
1. Không vì lợi ích quốc gia, chỉ vì tranh giành quyền lực:
Xung đột Nam – Bắc triều (1558 – 1771): Cuộc chiến tranh này xảy ra giữa hai dòng họ Trịnh ở phía Bắc và họ Nguyễn ở phía Nam, trong khi đất nước đang bị chia rẽ. Mặc dù danh nghĩa là để tranh giành quyền lực, nhưng thực tế các cuộc xung đột này chủ yếu mang tính chất nội bộ của các gia tộc tranh quyền lực cá nhân mà không nhằm vào sự phát triển lâu dài của đất nước hay lợi ích của người dân.
Trịnh – Nguyễn (1627 – 1672): Cuộc xung đột giữa họ Trịnh và họ Nguyễn kéo dài hơn 40 năm, diễn ra trong bối cảnh đất nước phân chia thành hai miền, Bắc và Nam. Các cuộc chiến này chủ yếu diễn ra giữa hai gia tộc quyền lực, thay vì tập trung vào bảo vệ quốc gia hoặc phát triển nền kinh tế. Cả hai bên đều sử dụng tài nguyên và nhân lực để củng cố quyền lực của mình mà không đặt lợi ích quốc gia lên hàng đầu.
2. Cuộc chiến chỉ mang tính cá nhân hoặc gia tộc:
Mặc dù cả Trịnh và Nguyễn đều có quân đội mạnh mẽ và quyền lực, nhưng họ không chiến đấu vì sự nghiệp bảo vệ tổ quốc trước ngoại xâm mà chủ yếu chỉ vì lợi ích cá nhân hoặc gia tộc. Các cuộc chiến này chủ yếu là cuộc đấu tranh giữa các lãnh chúa, không có sự tham gia tích cực của toàn dân.
3. Không có sự tham gia của các yếu tố lớn lao như bảo vệ tổ quốc hay phát triển dân tộc:
Trong các cuộc xung đột Nam – Bắc triều và Trịnh – Nguyễn, không có mục tiêu rõ ràng về phát triển quốc gia hay xây dựng một xã hội hưng thịnh. Thay vào đó, các bên đều chủ yếu lo lắng cho quyền lợi của riêng mình, việc chiếm đoạt quyền lực và mở rộng lãnh thổ cho gia tộc mình, dẫn đến sự chia rẽ đất nước, tạo điều kiện cho các thế lực bên ngoài dễ dàng xâm lược.
4. Tình trạng khổ cực của nhân dân:
Những cuộc chiến này khiến nhân dân khổ sở vì chiến tranh kéo dài, dân làng bị cướp bóc, cuộc sống nghèo khổ vì chiến tranh liên miên mà không có lợi ích rõ ràng. Cả hai bên không mang lại sự thịnh vượng cho nhân dân mà chỉ lợi dụng họ làm phương tiện phục vụ cho cuộc tranh đấu quyền lực.

Các cuộc xung đột Nam – Bắc triều và Trịnh – Nguyễn được đánh giá là những cuộc chiến tranh phi nghĩa vì nhiều lý do sau:
1. Nguyên nhân sâu xa:
Tranh giành quyền lực: Các cuộc chiến này xuất phát từ mâu thuẫn về quyền lực giữa các thế lực phong kiến, họ tranh giành ngôi vị, địa bàn và quyền lợi cá nhân.
Tham vọng cá nhân: Các thủ lĩnh phe phái đều có tham vọng lớn, muốn thống nhất đất nước dưới quyền thống trị của mình, bất chấp hậu quả của chiến tranh.
2. Hậu quả nghiêm trọng
Đất nước bị chia cắt: Gây ra tình trạng chia cắt đất nước, làm suy yếu quốc gia và dễ bị các thế lực ngoại xâm lợi dụng.
Kinh tế suy sụp: Chiến tranh kéo dài làm cho sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp bị đình trệ, giao thương bị gián đoạn, gây ra đói kém và bệnh dịch.
Nhân dân khổ cực: Hàng triệu người dân mất nhà cửa, ruộng đất, phải chịu cảnh đói khổ, ly tán, trở thành nạn nhân của chiến tranh.
Tiềm lực quốc gia suy giảm: Việc tiêu tốn quá nhiều tài lực, vật lực cho chiến tranh khiến cho quốc gia suy yếu, mất đi cơ hội phát triển.
3. Tính chất phi nghĩa:
Không vì lợi ích quốc gia: Các cuộc chiến này không mang lại lợi ích gì cho đất nước và nhân dân, chỉ mang lại lợi ích cho một số ít người có quyền lực.
Gây ra nhiều đau khổ: Chiến tranh gây ra quá nhiều đau khổ cho nhân dân, đi ngược lại với đạo lý nhân nghĩa.
Làm suy yếu quốc gia: Chiến tranh làm suy yếu quốc gia, dễ bị các thế lực ngoại xâm xâm lược.
4. So sánh với các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm:
Khác với các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, các cuộc chiến này không phải là cuộc chiến bảo vệ Tổ quốc, mà là cuộc chiến tranh nội bộ giữa các thế lực phong kiến.