Chủ nghĩa xã hội đã được phát triển và mở rộng qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, nhưng có thể chia thành hai giai đoạn chính: giai đoạn hình thành và giai đoạn phát triển mạnh mẽ.

### 1. Giai đoạn hình thành:
Chủ nghĩa xã hội được hình thành từ thế kỷ 19, với những tư tưởng của Karl Marx và Friedrich Engels. Họ đã phê phán chủ nghĩa tư bản và đề xuất rằng giai cấp công nhân cần đoàn kết lại để lật đổ hệ thống tư bản, từ đó xây dựng một xã hội không có giai cấp. Các phong trào công nhân và các đảng phái xã hội chủ nghĩa đã nỗ lực để thực hiện những tư tưởng này.

### 2. Giai đoạn phát triển và mở rộng:
- **Cách mạng tháng 10 (1917)**: Cách mạng Nga là sự kiện mang tính bước ngoặt trong việc phát triển chủ nghĩa xã hội. Đảng Bolshevik do Lenin lãnh đạo đã thành công trong việc lật đổ chế độ Nga hoàng và thiết lập một nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

- **Tại Đông Âu**: Sau Thế chiến II, nhiều quốc gia ở Đông Âu chuyển sang chế độ xã hội chủ nghĩa, dưới sự ảnh hưởng của Liên Xô. Các chính phủ đồng minh đã xây dựng các thể chế nhà nước xã hội chủ nghĩa, với trọng tâm là nền kinh tế kế hoạch hóa và quốc hữu hóa tài sản.

- **Mạng lưới quốc tế**: Chủ nghĩa xã hội không chỉ phát triển trong Liên Xô và Đông Âu mà còn lan rộng ra nhiều nơi khác như Trung Quốc, Cuba, Việt Nam và một số nước châu Phi và Mỹ Latinh.

### Lý do sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô:
1. **Kinh tế kém hiệu quả**: Hệ thống kế hoạch hóa tập trung không đáp ứng được nhu cầu của người dân, dẫn đến lãng phí, thiếu hụt hàng hóa và sự trì trệ kinh tế.

2. **Tình trạng độc tài và mất dân chủ**: Các chính phủ xã hội chủ nghĩa thường áp đặt chế độ độc tài, hạn chế dân chủ và quyền tự do. Sự bất mãn của người dân ngày càng gia tăng.

3. **Cuộc chiến tranh lạnh**: Những căng thẳng chính trị và quân sự với các nước phương Tây cũng làm gián đoạn sự phát triển kinh tế và gây ra nhiều chi phí cho các quốc gia xã hội chủ nghĩa.

4. **Tình hình chính trị bất ổn**: Nhiều nước Đông Âu không còn nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Liên Xô vào cuối thập niên 1980, dẫn đến tình trạng bất ổn và các cuộc cách mạng dân chủ (như Cách mạng Nhung ở Tiệp Khắc).

5. **Cải cách không thành công ở Liên Xô**: Dưới sự lãnh đạo của Mikhail Gorbachev, nhiều cải cách như Perestroika (cải cách kinh tế) và Glasnost (cải cách chính trị) đã không đem lại kết quả như mong đợi, khiến cho niềm tin vào chính quyền suy giảm.

Sự kết hợp của các yếu tố kinh tế, chính trị và xã hội đã dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở nhiều nước Đông Âu và Liên Xô vào cuối thế kỷ 20. Sự kiện này không chỉ có tác động lớn đến vùng Đông Âu mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến chính trị và kinh tế toàn cầu.