Trần Tế Xương (1870-1907), một trong những nhà thơ lớn của văn học Việt Nam cuối thế kỷ 19, được biết đến không chỉ bởi những tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao mà còn vì những cảm xúc và tư tưởng sâu sắc phản ánh những vấn đề xã hội đương thời. Bài thơ "Sông lấp" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông, với nội dung phê phán xã hội phong kiến mục nát, đồng thời thể hiện tâm trạng, thái độ của người trí thức trước hiện trạng đất nước.

Bài thơ "Sông lấp" được viết trong bối cảnh đất nước đang lâm vào tình trạng suy vong, xã hội phong kiến đang bị thực dân Pháp xâm lược. Lúc bấy giờ, đất nước Việt Nam đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng: chế độ phong kiến mục nát, cuộc sống của nhân dân nghèo khổ, sự cai trị tàn bạo của thực dân. Bài thơ không chỉ phản ánh thực trạng xã hội mà còn là tiếng nói đau xót của một người trí thức yêu nước trước sự suy tàn của quốc gia.

Mở bài của bài thơ "Sông lấp" đã đặt ra một câu hỏi đầy chua chát: "Sông lấp, đá tường, ai dám lấp?" Trong câu hỏi này, Trần Tế Xương đã dùng hình ảnh "sông lấp" để biểu trưng cho những điều vô lý, bất công trong xã hội. Sông là biểu tượng của sự sống, của tự nhiên, nhưng lại bị con người lấp đi, một hành động trái với quy luật tự nhiên. Việc "lấp sông" trong thơ không chỉ là hành động vật lý mà còn là biểu tượng cho những sự kiện lịch sử, cho những sự thay đổi trong xã hội mà người dân không thể làm chủ được.

Điều này được nhấn mạnh qua việc mô tả cảnh tượng trong những câu thơ tiếp theo: “Dẫu có thần công đất lấp/ Đừng để hết sức tài hoa/ Đất không thể đứng yên được/ Cũng không thể bỏ sóng về” Trần Tế Xương sử dụng hình ảnh và biểu tượng để bày tỏ sự bất mãn trước những bất công trong xã hội đương thời, thể hiện lòng căm phẫn trước sự tàn lụi của đất nước dưới ách thống trị của thực dân.

Tâm trạng người dân trong bài thơ là sự khổ đau, bất lực. Từ đó, bài thơ cũng thể hiện cảm xúc sâu sắc của nhà thơ khi phải đối diện với một xã hội suy tàn. Trần Tế Xương đã thể hiện sự tuyệt vọng của chính bản thân ông và của những con người như ông, những trí thức không thể thay đổi được hiện trạng, không thể "lấp sông" hay thay đổi được vận mệnh đất nước.

Trong bài thơ, hình ảnh "con sông" được lấp đi tượng trưng cho một lớp người đang bị đè nén, bị đẩy vào bóng tối và không thể phát triển, như một kết cục tất yếu của một xã hội phong kiến mục nát. Sự thay đổi này vừa mang tính phản kháng vừa thể hiện nỗi đau của một người trí thức không thể thay đổi được những điều mình muốn. Trần Tế Xương đã nói lên những điều mà không ít người trong xã hội lúc bấy giờ cảm nhận, nhưng không có đủ sức mạnh để thay đổi. Họ chỉ biết rên rỉ, đau khổ và bất lực.

Cuối cùng, bài thơ "Sông lấp" của Trần Tế Xương là một tác phẩm mang đậm tính chất phê phán xã hội. Nó thể hiện nỗi buồn, nỗi căm phẫn và sự tuyệt vọng của người trí thức đối với tình hình đất nước. Qua đó, Trần Tế Xương không chỉ vạch trần những bất công trong xã hội mà còn thể hiện sự mâu thuẫn giữa ước muốn thay đổi và hiện thực khắc nghiệt. Bài thơ không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn là tiếng nói mạnh mẽ của tác giả về một thời kỳ lịch sử đầy đau thương và những khát vọng cải cách, đổi mới trong tâm hồn những con người yêu nước.

 qua bài thơ "Sông lấp", Trần Tế Xương đã khéo léo sử dụng hình ảnh, ẩn dụ để thể hiện những quan điểm, cảm xúc và tư tưởng của mình về tình hình xã hội. Với lối viết sắc sảo, sâu sắc, ông không chỉ phản ánh được hiện thực lịch sử mà còn bày tỏ được nỗi niềm, tâm tư của một con người trí thức có tầm nhìn về đất nước và xã hội. Bài thơ vẫn còn giữ nguyên giá trị đến ngày nay, khi mà những vấn đề xã hội, chính trị luôn là điều mà người ta phải đối diện.