Đảng Cộng sản Đông Dương quyết định phát động Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 trong bối cảnh quốc tế và trong nước có những điều kiện khách quan vô cùng thuận lợi. Cụ thể như sau:

1. Tình hình thế giới:

Chủ nghĩa phát xít bị đánh bại: Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn cuối, phe phát xít (Đức, Ý, Nhật) liên tiếp thất bại trên các mặt trận. Đặc biệt, ngày 8/8/1945, Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản và tấn công đạo quân Quan Đông tinh nhuệ của Nhật ở vùng Đông Bắc Trung Quốc. Thắng lợi của Liên Xô đã giáng đòn quyết định vào sự tồn vong của phát xít Nhật, tạo điều kiện thuận lợi cho các nước bị Nhật chiếm đóng nổi dậy giành độc lập.
Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện: Ngày 15/8/1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện. Sự kiện này đã tạo ra một khoảng trống quyền lực ở các nước do Nhật chiếm đóng, trong đó có Đông Dương. Quân Nhật ở Đông Dương suy yếu và mất tinh thần chiến đấu, tạo thời cơ cho nhân dân ta vùng lên giành chính quyền.
2. Tình hình trong nước:

Quân Nhật suy yếu: Sau những thất bại liên tiếp trên chiến trường thế giới và đặc biệt là sau khi Liên Xô tấn công, quân Nhật ở Đông Dương rơi vào tình trạng hoang mang, mất phương hướng, khả năng kiểm soát và đàn áp suy giảm nghiêm trọng.
Chính quyền tay sai hoang mang, rệu rã: Chính quyền Trần Trọng Kim do Nhật dựng lên cũng lâm vào tình trạng khủng hoảng, bất lực trước tình hình. Các tầng lớp quan lại hoang mang, dao động, không còn tin tưởng vào Nhật.
Phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ: Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, phong trào cách mạng trong cả nước đã được chuẩn bị chu đáo về lực lượng chính trị, quân sự và tinh thần. Quần chúng nhân dân căm phẫn chế độ áp bức bóc lột của Pháp - Nhật, sẵn sàng đứng lên giành chính quyền. Các tổ chức quần chúng như Mặt trận Việt Minh đã được xây dựng và hoạt động mạnh mẽ, tạo thành lực lượng chính trị hùng hậu.
Nạn đói năm 1945: Nạn đói do chính sách vơ vét tàn bạo của Pháp - Nhật đã đẩy hơn 2 triệu đồng bào ta đến chỗ chết đói, làm cho mâu thuẫn xã hội trở nên gay gắt hơn bao giờ hết, thúc đẩy quần chúng nhân dân vùng lên đấu tranh.