Soạn bài: Những yêu cầu sử dụng tiếng Việt

I. Sử dụng đúng theo các chuẩn mực của tiếng Việt

Câu 1 (trang 65 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Về ngữ âm và sử dụng chữ viết

a. Từ lỗi đã được sửa lại và in đậm:

   - Không giặt quần áo ở đây. (sai phụ âm cuối)

   - Khi sân trường khô ráo, chúng em chơi đá cầu hoặc đánh bi. (sai phụ âm đầu)

   - Tôi không có tiền lẻ, anh làm ơn đổi cho tôi. (sai dấu thanh)

b. Người Bác phát âm theo giọng địa phương nên có nhiều âm khác với cách phát âm chung trong ngôn ngữ toàn dân:

   - dưng mờ = nhưng mà

   - bẩu = bảo

   - mờ = mà

   - giời = trời

Câu 2 (trang 65 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Về từ ngữ

a. Chữa lỗi: các từ sai đã được sửa thành từ in đậm.

   - Khi ra pháp trường, anh ấy vẫn hiên ngang đến phút chót.

   - Những học sinh trong trường sẽ hiểu sai các vấn đề mà thầy giáo truyền thụ.

   - Số người mắc và chết các bệnh truyền nhiễm đã giảm dần. Câu này sai về kết hợp từ, chỉ có thể nói hoặc viết là "mắc các bệnh truyền nhiễm", không thể nói hoặc viết là "chết các bệnh truyền nhiễm”.

   -> Chữa : Số người mắc và chết vì các bệnh truyền nhiễm đã giảm dần.

   - Những bệnh nhân không cần phải mổ mắt được khoa dược tích cực pha chế, điều trị bằng những thứ thuốc tra mắt đặc biệt. Câu này sai về kết hợp từ: "bệnh nhân được pha chế điều trị" là sai; phải nói hoặc viết là "bệnh nhân được điều trị" mới đúng. Có thể chữa lại là "Những bệnh nhân không cần phải mổ mắt được điều trị tích cực bằng những thứ thuốc tra mắt đặc biệt mà khoa dược đã pha chế".

b. Lựa chọn những câu dùng từ đúng:

   - Các câu 2, 3, 4 đúng.

   - Câu 1 sai từ "yếu điểm", chữa thành "điểm yếu".

   - Câu 5 sai từ "linh động", chữa thành "sinh động".

Câu 3 (trang 66 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Về ngữ pháp

a. Phát hiện và sửa lỗi về ngữ pháp :

b. - Câu (1) "Có được ngôi nhà đã làm cho bà sống hạnh phúc hơn" sai vì không phân định rõ thành phần phụ ở đầu câu với chủ ngữ.

   - Câu 2, 3, 4 đúng.

c. Cả đoạn văn không có câu nào sai nhưng cái sai chủ yếu lại ở sự liên hệ, liên kết giữa các câu. Các câu lộn xộn, thiếu lô-gic. cần sắp xếp lại các câu, các vế câu và thay đổi một số từ ngữ để ý của đoạn mạch lạc, phát triển hợp lí. Có thể chữa lại :

Câu 4 (trang 66 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Về phong cách ngôn ngữ

a. - Từ "hoàng hôn" thường dùng trong văn bản phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, không phù hợp dùng trong biên bản một vụ tai nạn giao thông (phong cách ngôn ngữ hành chính) -> Thay bằng "Chiều ngày 25 – 10…".

   - Cụm từ "hết sức là" thường dùng trong phong cách ngôn ngữ sinh hoạt. Đây là văn bản nghị luận nên dùng cụm từ này là không phù hợp -> Thay bằng "rất" hoặc "vô cùng" có ý nghĩa chỉ mức độ tương đương.

b. Trong lời thoại của Chí Phèo có nhiều từ ngữ thuộc ngôn ngữ nói với phong cách ngôn ngữ sinh hoạt:

   - Các từ xưng hô: "bẩm", "cụ", "con".

   - Các thành ngữ: "trời tru đất diệt", "thước đất cắm dùi".

   - Các từ ngữ mang sắc thái khẩu ngữ: "sinh ra", "có dám nói gian", "quả", "về làng về nước", "chả làm gì nên ăn", ...

   Những từ ngữ và cách nói như trên không thể sử dụng trong một lá đơn đề nghị vì đơn đề nghị thuộc phong cách ngôn ngữ hành chính, lời lẽ, câu văn phải thế hiện tính trang trọng. Chẳng hạn câu của Chí Phèo "con có dám nói gian thì trời tru đất diệt" nếu trong lá đơn thì phải viết là "tôi xin cam đoan điều đó là đúng sự thật".

II. Sử dụng hay, đạt hiệu quả giao tiếp cao

Câu 1 (trang 67 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2):

   Trong câu tục ngữ, các từ đứng và quỳ được sử dụng theo nghĩa chuyển. Chúng vốn là từ chỉ tư thế thân thể của con người nhưng lại được dùng theo lối ẩn dụ để biểu hiện nhân cách, phẩm giá. Việc sử dụng như thế đã cụ thể hóa những điều trừu tượng, giúp câu mang ý nghĩa hình tượng và tăng sức biểu cảm.

Câu 2 (trang 67 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2):

   Ẩn dụ chiếc nôi xanh và so sánh điều hòa khí hậu đều chỉ cây cối, vừa cụ thể hóa vai trò to lớn của cây xanh với đời sống (bao bọc che chở như chiếc nôi và điều hòa khí hậu cho sự sống), vừa khiến câu văn trở nên hình tượng và biểu cảm hơn.

Câu 3 (trang 67 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2):

   Đoạn văn dùng phép điệp (Ai có), phép đối (Ai có… / không có…), nhịp điệu nhanh, dứt khoát, khoẻ khoắn khiến cho lời kêu gọi vừa giản dị tha thiết vừa hùng hồn vang dội, tác động mạnh mẽ đến người đọc, người nghe.

Luyện tập

Câu 1 (trang 68 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2):

   Những từ ngữ viết đúng là: bàng hoàng; chất phác; bàng quan; lãng mạn; hưu trí; uống rượu; trau chuốt; nồng nàn; đẹp đẽ; chặt chẽ.

Câu 2 (trang 68 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2):

   - "lớp" phân biệt người theo tuổi tác, thế hệ.

   - "hạng" phân biệt người theo phẩm chất xấu, tốt.

   - "phải" mang nét nghĩa bắt buộc, cưỡng bức nặng nề không phù hợp với sắc thái nhẹ nhàng, vinh hạnh của việc "đi gặp các vị cách mạng đàn anh".

   - "sẽ" giảm nhẹ mức độ bắt buộc nên phù hợp hơn.

Câu 3 (trang 68 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Các lỗi của các câu trong đoạn :

   - Ý của câu đầu và các câu sau không nhất quán : Câu đầu nói về tình yêu nam nữ, những câu sau lại nói về những tình cảm khác.

   - Đại từ "họ" ở câu 2 và câu 3 không rõ nghĩa (họ là ai?).

   -> Có thể chữa lại :

Câu 4 (trang 68 sgk Ngữ Văn 10 Tập 2): Câu văn được tổ chức một cách mạch lạc, mang tính chuẩn mực lại có tính nghệ thuật cao. Tính hình tượng và biểu cảm được tạo nên bởi:

   - Dùng quán ngữ tình thái: "biết bao nhiêu".

   - Cách dùng từ ngữ miêu tả âm thanh "oa oa cất tiếng khóc đầu tiên".

   - Lặp từ, lặp cấu trúc cú pháp (lặp phần phụ chú).

   - Hình ảnh ẩn dụ giàu tính hình tượng quả ngọt trái sai đã thắm hồng da dẻ chị.