Truyện ngắn làng được Kim Ngân viết vào năm 1948, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Đây là thời kỳ chính phủ kêu gọi nhân dân tản cư. Những người dân đang nằm ở vùng tạm chiến đi lên vùng chiến khu để cùng kháng chiến lâu dài. Chuyện đề cao tình cảm cao đẹp về làng quê Việt Nam, lòng yêu nước qua nhân vật ông Hai đã thể hiện một cách chân thực, sâu sắc, cảm động về tinh thần kháng chiến của người nông dân. Làng xoay quanh câu chuyện về ông Hai, một Lão nông dân cần cù, chất phát. Ông rất yêu làng của ông. Vì cuộc kháng chiến chống Pháp nên ông phải rời làng tản cư đến sinh sống ở một vùng khác. Xa làng ông rất nhớ và yêu làng, luôn theo dõi các tin tức về làng mình và ông rất tự hào về làng của ông. Đi đâu ông cũng khoe về làng Chợ Dầu giàu đẹp, luôn sẵn sàng kháng chiến của mình. Ở nơi tản cư, tin chiến thắng của quân ta khiến ai cũng vui vẻ. Nhưng bỗng ông Hai nghe được một tin động trời là dân làng Chợ Dầu trở thành Việt gian theo Tây. Ông vô cùng xấu hổ vì điều đó, cảm thấy nhục nhã. Ông suốt ngày quanh quẩn ở nhà, chẳng dám đi đâu. Lúc nào cũng buồn chán và điều làm ông bế tắc lo sợ hơn đó là mụ chủ nhà muốn đuổi gia đình ông đi, không cho ông ở nhờ nữa vì ông là người ở làng Việt gian. Hàng ngày ông chỉ biết chút bầu tâm sự của mình với đứa con trai nhỏ. Thực ra đó chính là nỗi lòng của mình. Phải theo kháng chiến, theo cụ Hồ chứ không được theo bọn giặc, hại nước còn làng theo giặc thì phải thù làng.

"Phải theo kháng chiến, theo cụ Hồ chứ không theo bọn giặc hại nước, còn làng theo giặc thì phải thù làng". Đó là những lời tâm sự của ông Hai tâm sự với đứa con trai bé bỏng của mình. Ông vốn sinh ra là một người ở làng Chợ Dầu, vốn có truyền thống cách mạng anh hùng. Nhưng vì chiến tranh ông phải tản cư. Ở nơi tản cư, ông nhớ và yêu làng của mình lắm. Ông luôn tự hào và khoe về làng Chợ Dầu giàu đẹp của mình, nhất là tinh thần kháng chiến và chính ông là một công dân tích cực. Bỗng một ngày ông nghe tin ngôi làng mình đã theo giặc thật sự xấu hổ và tủi nhục đến nỗi ông không dám đi đâu ra khỏi nhà nhiều ngày liền. Mọi việc càng tồi tệ hơn khi chủ nhà không cho gia đình ông ở vì ông là người của ngôi làng Việt gian. Sau khi nhận được tin cải chính làng Chợ Dầu không hề theo Tây, vẫn chiến đấu theo cụ Hồ, theo cách mạng.Lòng ông bỗng vui vẻ trở lại. Ông khoe với mọi người khắp nơi rằng Tây đốt sạch làng Chợ Dầu, đốt cả nhà của ông trong niềm vui. Vui bởi làng vẫn yêu nước, vui bởi vì làng vẫn theo cách mạng. Đó chính là niềm vui của con người yêu làng, yêu quê hương chân chính.