Bài thơ "Vịnh tiến sĩ giấy" của tác giả Đoàn Thị Điểm là một tác phẩm nổi tiếng trong văn học cổ điển Việt Nam, phản ánh cái nhìn sắc sảo và sự phê phán sâu sắc về xã hội phong kiến đương thời. Thông qua bài thơ, tác giả không chỉ bày tỏ sự bất mãn đối với nền giáo dục và thi cử phong kiến mà còn thể hiện một cách tinh tế những giá trị nhân văn. Bài thơ "Vịnh tiến sĩ giấy" nổi bật với nội dung sâu sắc và nghệ thuật biểu đạt độc đáo, làm nên sự thành công của tác phẩm.

Bài thơ "Vịnh tiến sĩ giấy" phản ánh hiện thực xã hội phong kiến, nơi mà con đường để đạt được danh vọng, đặc biệt là học vị tiến sĩ, không hoàn toàn phản ánh tài năng thực sự của một con người. Với hình thức thi cử khắt khe và cơ chế xã hội nghiệt ngã, nhiều người đạt được danh hiệu tiến sĩ không phải vì học vấn xuất sắc, mà bởi vì sự may mắn, các mối quan hệ hay thậm chí là sự bất công trong thi cử. Câu chuyện trong bài thơ nhắm vào một bức tranh châm biếm về những kẻ chỉ có danh "tiến sĩ" mà không có thực tài, chỉ là "tiến sĩ giấy".

Lý do chính mà bài thơ này được sáng tác là để phê phán, chỉ trích một bộ phận trong xã hội phong kiến, những người có bằng cấp nhưng thiếu kiến thức thực sự và phẩm hạnh. Đoàn Thị Điểm muốn nhấn mạnh rằng danh vọng, nếu chỉ dựa vào giấy tờ, sẽ không thể bù đắp được những thiếu sót về trí tuệ và phẩm cách. Từ đó, bài thơ có tác dụng làm người đọc nhận thức được giá trị thực sự của học vấn và phẩm hạnh, chứ không phải là danh tiếng hão huyền.

Bài thơ "Vịnh tiến sĩ giấy" có sự kết hợp giữa nghệ thuật châm biếm và tả cảnh, tạo ra một hình thức biểu đạt sâu sắc và đầy tính nhân văn. Tác giả sử dụng hình ảnh "tiến sĩ giấy" như một phương tiện để làm nổi bật sự mâu thuẫn giữa danh vọng và thực tài trong xã hội phong kiến.

• Ngôn ngữ châm biếm sắc sảo: Tác giả đã sử dụng ngôn từ đậm chất châm biếm để chỉ trích những kẻ có danh mà không có thực tài. Đoàn Thị Điểm không chỉ đơn thuần miêu tả cảnh thi cử mà còn sử dụng những từ ngữ mang tính giễu cợt, mỉa mai để khắc họa sự vô nghĩa của danh hiệu "tiến sĩ" trong một xã hội đầy bất công. Câu thơ "Tiến sĩ giấy là ai?" đã lột tả sự trào phúng và giễu cợt đối với những người chỉ có danh hiệu mà không có thực học.

• Hình ảnh tượng trưng: Hình ảnh "tiến sĩ giấy" chính là một hình tượng tiêu biểu cho sự giả tạo, không có thực. Nó tượng trưng cho những con người mang danh học thức, nhưng chỉ giỏi về việc "giả vờ" mà thiếu đi thực tài và trí tuệ. Cách tác giả xây dựng hình ảnh này là một nghệ thuật tả thực sâu sắc nhưng đầy ẩn dụ, qua đó làm nổi bật sự vô nghĩa của bằng cấp khi thiếu thực chất.

• Sự kết hợp giữa phong cách bình dân và trang trọng: Bài thơ còn gây ấn tượng với việc kết hợp giữa các yếu tố bình dân và trang trọng trong ngôn ngữ. Đây là một đặc điểm nổi bật trong văn học cổ điển Việt Nam, tạo ra sự gần gũi với độc giả mà vẫn không làm mất đi tính trang trọng của tác phẩm. Bài thơ dùng những hình ảnh bình dị, dễ hiểu nhưng lại có sức mạnh phản ánh một vấn đề xã hội sâu sắc.

• Nhịp điệu thơ phong phú: Thơ của Đoàn Thị Điểm có nhịp điệu nhẹ nhàng, nhưng không kém phần sắc sảo. Câu thơ được viết theo thể thơ Đường luật, vừa tạo ra sự hài hòa trong âm điệu, vừa giúp cho lời thơ dễ đi vào lòng người. Sự kết hợp nhịp điệu này càng làm tăng thêm hiệu quả của bài thơ trong việc truyền đạt thông điệp.

Bài thơ "Vịnh tiến sĩ giấy" không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo mà còn mang lại giá trị tư tưởng sâu sắc. Đoàn Thị Điểm đã sử dụng nghệ thuật châm biếm một cách tinh tế để phản ánh sự bất công trong thi cử và xã hội phong kiến. Từ đó, bài thơ khuyến khích người đọc đánh giá lại giá trị thực sự của học vấn, phẩm hạnh và danh vọng.

Qua đó, bài thơ cũng góp phần phản ánh một cách chân thực hiện trạng xã hội và đề cao giá trị của trí thức thực sự. Đây là một tác phẩm có ý nghĩa lâu dài và được xem là bài học quý giá trong việc nhìn nhận, đánh giá con người và xã hội.

Kết bài, "Vịnh tiến sĩ giấy" là một bài thơ có giá trị nghệ thuật cao, sử dụng ngôn từ châm biếm sắc sảo, đồng thời phản ánh một thông điệp sâu sắc về xã hội và con người. Đây là một tác phẩm tiêu biểu cho sự sắc bén trong tư duy và khả năng quan sát tinh tế của Đoàn Thị Điểm về những vấn đề đương thời.