Sự tích cây cà phê

Ngày xưa, ở một vùng đất nọ nơi của những con sông và dòng thác gặp nhau có một buôn làng nhỏ sinh sống. Họ sống yên bình bên những nương ngô nương sắn xanh mướt núi rừng. Miền đất của những chàng trai thạo nghề săn bắn, những cô gái khéo tay dệt vải, mọi người sống gắn bó với nhau. Những đứa trẻ của buôn làng đêm đêm trong ngôi nhà Rông vẫn được người già kể cho nghe chuyện về những người con dũng cảm của buôn làng đã diệt trừ thú dữ đem lại cuộc sống ấm no cho mọi người.
Mùa xuân khi những cánh hoa rừng bùng nở khắp nơi nơi, trong làn mưa xuân nhè nhẹ, tiếng chiêng, tiếng cồng nổi lên rộn rã báo hiệu mùa gieo hạt, mùa lễ hội bắt đầu. Ánh lửa trong ngôi nhà Rông không bao giờ tắt, ché rượu cần uống mãi không bao giờ cạn, mọi người cùng nắm tay nhau nhảy múa, ca hát cầu cho một vụ mùa tốt tươi, cái mưa cái nắng cứ đi nhưng đừng quên đường về để cho cái bắp thêm đầy hạt, cây lúa thêm nặng bông, thần sông thần suối hiền hòa, những loài thú dữ tránh xa buôn làng.
Một ngày mới, khi những tia nắng ban mai rực rỡ chiếu xuống khu rừng còn đang chìm trong màn sương dày đặc, từ phía nhà Rông già làng đánh cồng gọi mọi người tới. Khi mọi người đã tập trung đông đủ trước nhà Rông, già làng cất tiếng.
Ngày hôm nay buôn làng ta đón một tin vui, một đứa trẻ vừa mới được sinh ra, một thằng con trai. Đã là con trai của buôn làng này phải có thừa sự khôn ngoan và lòng dũng cảm. Có cái sức mạnh của con hùm, con gấu, cái dẻo dai của con rắn con trăn, đôi chân chạy xa như con hươu con nai, như thế mới xứng đáng là đứa con của buôn làng.

Rồi mọi người cùng đi về phía đầu buôn, lễ tắm cho cậu bé được diễn ra bên cạnh ngọn thác đang ầm ầm chảy. Sau khi già làng cất tiếng mời thần sông thần núi về nhận mặt và che trở cho cậu bé, mọi người lần lượt tới xoa đầu và chúc cậu bé những lời chúc tốt lành. Trong vòng tay của người mẹ, cậu bé quẫy đạp rất hăng, nhìn cậu bé cứng cáp khỏe mạnh làn da nâu bóng, miệng rộng, đôi mắt sáng mọi người cùng nói.
Đúng nó là đứa con của buôn làng này rồi, chẳng mấy chốc nó sẽ như cái lời già làng đã nói thôi.
Cậu bé lớn lên khỏe mạnh như mọi đứa trẻ của buôn làng, lên ba tuổi cậu phải mồ côi cha. Được mọi người trong buôn làng giúp đỡ nên cuộc sống hai mẹ con cậu bớt khó khăn hơn. Lớn lên trong tình thương của mọi người cậu rất yêu quý buôn làng của mình. Thời gian thấm thoát trôi đi, chẳng bao lâu cậu đã trở thành một chàng trai khỏe mạnh, con chim sơn ca của núi rừng. Được già làng truyền cho rất nhiều kinh nghiệm đi săn. Tuy săn giỏi nhưng cậu không bao giờ làm hại những con vật hiền lành. Hươu nai trong rừng coi cậu như người bạn thân, chúng quẩn quanh chơi cùng cậu mỗi khi cậu vào rừng. Khi cậu cất lên tiếng hát thì con chim thôi không hót nữa, đán cá dưới khe cũng ngừng bơi, đàn Hoẵng phải dừng bước sợ sa xuống vực. Tiếng hát bay về làm mọi người trong buôn quên hết mệt mỏi sau một ngày lên nương vất vả.
Một ngày kia khi cuộc sống yên bình đang diễn ra thì tai họa bất ngờ ập tới. Một buổi sớm khi những chàng trai còn đang gỡ bẫy trên rừng, những cô gái đang giặt vải bên suối, đám trẻ nô đùa trước nhà Rông thì bỗng một con chim lạ không biết từ đâu bay tới, đôi cánh của nó dang rộng che khuất cả bầu trời, nó bay tới đâu gió từ đôi cánh phát ra làm cây rừng nghiêng ngả tới đó, hai chân với những chiếc móng to và sắc như những lưỡi lao, từ trên cao nó ầm ầm lao xuống giữa buôn làng, trong phút chốc tiếng kêu thét vang dậy khắp nơi, nhiều ngôi nhà bị sập, biết bao người bị chim dữ bắt đi, vẻ hoảng loạn hiện trên khuân mặt mọi người. Gìa làng lệnh cho mọi người lánh vào rừng tránh chim dữ quay lại nhưng những chàng trai dũng cảm quyết ở lại, họ thề sẽ tiêu diệt chim dữ để bảo vệ buôn làng, vũ khí của họ là giáo mác cung tên được chuẩn bị sẵn, những chiếc bẫy lớn được giăng ra, những thân cây to được dựng lên khắp nơi. Sáng hôm sau chim dữ lại theo đường cũ mò đến, khi nó sà xuống giữa buôn làng bàn chân nó lập tức mắc vào chiếc bẫy lớn đã giăng sẵn, những mũi tên, ngọn lao từ mọi hướng vun vút lao tới, những thân cây to ầm ầm quật xuống người nó, bị thương chim dữ lồng lộn tức giận phá nát các ngôi nhà. Trước kẻ thù to lớn và hung dữ những chàng trai vẫn chiến đấu ngoan cường nhưng vũ khí của họ không hạ được chim dữ, rất nhiều người bị chim dữ giết và tha đi.
Thấy chim dữ giết hại nhiều người, cuộc sống yên vui không còn nữa già làng phải dẫn mọi người đi tìm miền đất mới. Bỏ lại sau lưng mảnh đất đã gắn bó với họ bao đời buôn làng bước bào hành trình hiểm nguy đầy gian khổ, bao hiểm nguy chờ đợi họ phía trước. Đói khát, bệnh tật làm kiệt sức và quật ngã rất nhiều người trên đường đi. Họ đi mãi, đi mãi nhưng miền đất mới vẫn chưa hiện ra chỉ thấy rừng già âm u ngày càng dày đặc. Đêm xuống bên đống lửa xua đi cái lạnh tê người, mọi người dựa vào nhau trong giấc ngủ chập chờn bởi những loài thú dữ đang bủa vây xung quanh họ. Mái tóc của già làng đã bạc trắng, hai con mắt trũng sâu, hàng đêm già vẫn ngồi lặng im bên đống lửa canh cho mọi người và khi trời sáng lại dẫn đầu đoàn người lên đường. Nhưng rồi lương thực mang theo đã cạn dần, nỗi sợ hãi và tuyệt vọng bao trùm lên đoàn người. Thấy buôn làng thân yêu chịu bao khổ đau do chim dữ gây ra chàng trai quyết ra đi diệt trừ chim dữ để cứu buôn làng. Trước ý chí của chàng người mẹ chỉ biết gạt nước mắt, già làng ngồi trầm ngâm một lúc rồi nói:
- Ta biết ý chí của con nhưng kẻ thù của con to lớn hơn con gấp ngàn lần, nó rất hung dữ, bao nhiêu người đã phải bỏ mình vì không có thứ gì để chống lại nó. Ta nghe người xưa truyền lại rằng trên đỉnh núi cao nhất và xa nhất kia, nơi đó quanh năm mây trắng bao phủ có một thứ sắt rất thiêng, những hôm nào trời sáng trời mới thấy ánh của nó lấp lánh, chỉ thứ sắt đó làm gươm thì mới chống lại được kẻ thù nhưng đường đi tới đó có rất nhiều nguy hiểm không phải ai cúng đến được, ý con thế nào?
Chàng trai đáp.
- Thưa già, ý con đã quyết dù có khó khăn đến mấy con cũng không ngại.
Thế rồi từ biệt mẹ già và mọi người chàng trai ra đi theo hướng tay già chỉ, vượt qua những con sông cuồn cuộn , những dòng thác hung dữ, bàn chân chàng đi miết về phía mặt trời lặn. Rừng già dày đặc, gai nhọn xuyên qua da thịt, dây rừng níu bước chân chàng, những loài thú dữ theo dấu hơi tìm tới nhưng nhờ sự mưu trí tất cả không ngăn được bước chân chàng. Rồi một ngày bước chân chàng cũng bước lên đỉnh ngọn núi cao nhất. Trước mắt chàng sắt thiêng hiện ra rực rỡ dưới ánh mặt trời, mọi đau đớn về thể xác dường như tan biến. Cầm sắt thiêng trên tay trong người chàng như có một luồng sức mạnh chảy qua, quãng đường về như ngắn lại.
Cả buôn làng mừng vui đón chàng trai trở về, già làng nói trước mọi người.
Buôn làng hãy xem đứa con thân yêu của chúng ta đã mang được sắt thiêng trở về, không loài thú nào có thể hại được nó, đó là nhờ thần sông, thần núi thương tình che trở cho nó mang được sắt thiêng này về, tất cả hãy đốt đống lửa kia to nữa lên để rèn gươm.
Thế rồi mọi người cùng dồn sức vào để rèn gươm, họ làm việc ngày đêm không nghỉ, trong lòng mỗi người phấn khởi như đã diệt trừ được chim dữ. Ngày gươm thần làm xong, sau khi cầu thần sông, thần núi che trở cho chàng trai, già làng thay mặt buôn làng trao thanh gươm cho chàng trai. Trong tay chàng thanh gươm bỗng tỏa ánh sáng rực rỡ, cầm thanh gươm vung lên trong người chàng sục sôi ý chí tiêu diệt kẻ thù.
Buôn làng góp những hạt gạo cuối cùng làm một nắm cơm thật to cho chàng trai mang theo.
Qua bao ngày lặn lội theo hướng những cây rừng ngã đổ cuối cũng chàng trai cũng tới được nơi chim dữ ẩn náu. Đó là một vùng núi non vô cùng hiểm trở, chim dữ đang ngủ trong một hang sâu, tiếng thở ầm ầm của nó làm đất đá trước cửa hang cũng phải rung chuyển. Lòng căm giận trào dâng chàng trai xông đến trước cửa hang thét lớn. Tiếng thét làm chim dữ tỉnh giấc, ngửi thấy mùi thịt người nó ầm ầm từ trong hang lao ra. Trông thấy chỉ là một con người nhỏ bé đứng trước hang chim dữ xông tới, nó bổ chiếc mỏ khổng lồ của mình bổ xuống đầu chàng, như một con sóc chàng nhanh nhẹn tránh được đoạn lưỡi gươm trong tay chàng vung ra, một bên mỏ của chim dữ bị lưỡi gươm chém đứt. Chim dữ lồng lên tức giận, nó lao lên trên không dang hai cánh đập mạnh, luồng gió từ đôi cánh phát ra làm những tảng đá to ầm ầm lao vào người chàng trai. Không hề nao núng chàng trai vung thanh gươm lên, dưới đường gươm loang loáng những tảng đã vỡ vụn dưới chân chàng. Núng thế chim dữ lao vào tấn công bằng những chiếc móng sắc nhọn như những mũi lao. Cuộc chiến diễn ra hết sức quyết liệt, bầu trời tối sầm lại cả một vùng đất rộng lớn tan hoang, những con sông dòng thác sục sôi reo hò tiếp thêm sức mạnh cho chàng trai. Đã bảy ngày bảy đêm cuộc chiến giữa người và chim dữ chưa phân thắng bại, hai bên dần kiệt sức. Trên người chim dữ lúc này chỉ còn lại duy nhất một chiếc móng làm vũ khí, khắp thân thể chàng trai cũng đầy những vết thương, sang đến ngày thứ tám một ý nghĩ chợt lóe lên trong đầu chàng. Trong một lần chim dữ lao vào chàng trai đã dùng hết sức mình phóng lưỡi gươm về phía chim dữ, lưỡi gươm xé gió lao trúng ngực chim dữ, đó cũng là lúc chiếc móng sắc nhọn của chim dữ cùng thân nó đổ ập vào người chàng trai. Máu của chàng trai hòa lẫn máu của chim dữ chảy xuống đỏ cả dòng sông. Dòng sông sục sôi trào nước lên đỏ khắp cả một vùng rộng lớn. Khi buôn làng tới nơi không thấy chàng trai và thanh gươm đâu chỉ thấy xác chim dữ gục chết bên dòng sông đỏ ngầu cuồn cuộn. Đứng trước xác chim dữ già làng nói với mọi người.
Hỡi buôn làng, đứa con thân yêu của buôn làng ta đã không còn nữa, nó đã hóa thân vào cỏ cây sông suối núi rừng này để đem đến cuộc sống bình yên cho chúng ta, buôn làng ta tự hào vì có người con dũng cảm, nó sẽ sống mãi trong lòng chúng ta, luôn bên cạnh chúng ta. Mỗi khi buôn làng gặp hiểm nguy nó sẽ luôn che trở cho chúng ta.
Người mẹ của chàng trai rất đau buồn nhưng bà rất tự hào vì có người con dũng cảm đã tiếp nối truyền thống về những người con anh dũng của buôn làng, nó sẽ sống mãi trong lòng bà và mọi người.
Từ đó buôn làng được sống một cuộc sống yên bình, một cuộc sống trên miền đất mới nơi chim dữ bị tiêu diệt. Nơi chàng trai và chim dữ ngã xuống mọc lên một cây lạ, cây đó lớn nhanh như thổi chẳng mấy chốc đã tỏa bóng xum xuê, hoa của nó nở trắng muốt cùng những chùm quả trĩu cành, khi ăn vào mọi người thấy như có một sức mạnh chảy qua. Miền đất đó chính là miền đất Tây Nguyên ngày nay còn cây lạ đó chính là cây cà phê, loài cây có sức sống mãnh liệt trên vùng đất đỏ này. Chính tại miền đất này đêm đêm trong ngôi nhà Rông những đứa trẻ của buôn làng vẫn được người già kể cho nghe về tấm gương của chàng trai và những người con anh dũng của buôn làng bên dãy Trường Sơn hùng vĩ.