Sự tích con nhái (Truyện dân gian Thái)

(Sự tích dân gian Thái)

Xưa kia, tại một bản nọ, người dân sống ở đây rất lười biếng lao động. Họ suốt ngày chỉ thích ăn chơi, có rượu là ngồi uống suốt cả ngày, bị say gục xuống đấy, khi tỉnh lại ngồi uống tiếp, mặc kệ cho ruộng nương đầy cỏ mọc.
Tiếng xấu đồn lan xa rơi tận chín suối, người các nơi nghe kể về tật xấu của dân bản lười nên tò mò, hiếu kỳ tìm đến xem. Tới nơi, họ chứng kiến thấy cảnh dân bản ai cũng say sưa lướt khướt nên đành lắc đầu ngán ngẩm.
Thế rồi lâu ngày, dần dần dân ở bản lười không còn gì để ăn. Vậy là cả bản sống bằng cách đi ăn trộm của bản khác. Bị mất cắp nhiều quá, người dân ở bản khác không chịu được nên mới cùng nhau kiện lên vua Then. Vua Then cắt cử xen cha xuống mường lúm để xem thực hư ra sao, thì mọi chuyện đúng là như dân đã kiện.
Vua Then bèn cho gọi từng gia đình trong bản lười lên để hỏi tại sao lại cứ đi ăn trộm ăn cắp của người khác vậy.
Họ thưa với vua Then rằng, tất cả là do tại rượu. Rượu đã làm cho họ đê mê, lú lẫn nên làm những điều xấu.
Vua Then mới khuyên họ, đã biết thế thì từ nay hãy bớt uống rượu, và tìm tới những bản giầu có để mà học ở người ta cách làm ăn.
Nghe theo lời khuyên của vua Then, hầu hết các gia đình trong bản lười quyết tâm cai rượu, và đi tìm tới những người giỏi học cách thế nào để có thể làm ra nhiều thóc, nhiều ngô.
Chỉ còn lại duy nhất một gia đình, người chồng quá nát rượu, người vợ khuyên nhủ thế nào cũng không cản được anh ta ngày này qua tháng khác đắm chìm trong men rượu.
Khuyên chồng không được, người vợ giận quá nên mới đem theo cả đàn con nhỏ nhảy xuống suối tự vẫn. Thấy họ bị chết oan, nên vua Then trên mường bun mới biến họ thành con nhái suối, để họ còn được sống ở dưới mường lúm.
Khi tỉnh rượu, không thấy vợ con đâu nên người chồng mới ân hận đi tìm. Anh ta đi dọc theo bờ suối, miệng thì gọi "é ả, é ả!" (Con ơi, con ơi!). Nghe có tiếng người gọi, vợ con của anh ta lúc này đã biến thành bầy nhái suối mới ngoi nổi lên và kêu "ọt, ọt!" để đáp lại.
Thấy tất cả vợ con đã hoá thành bầy nhái, anh ta quá tuyệt vọng, nên cũng nhảy xuống suối tự vẫn và hoá thành nhái suối giống như vợ con.
Sau khi biến thành nhái suối, người chồng nát rượu và vợ con vẫn suốt ngày kêu tìm nhau. Con này kêu "é ả, é ả!" thì con kia lại kêu "ọt, ọt" đáp lại.

Chú thích:

Người Thái gọi loài nhái suối này là tô é ọt. É ọt có bộ da màu như lá chuối khô, chỉ sống ở ven suối, chuyên ăn rêu đá, xuất hiện nhiều vào tháng 9, 10 để kết đôi sinh sản. Người đi soi bắt nhái suối thường giả giọng kêu "é ả, é ả", dụ chúng kêu "ọt, ọt" đáp lại để mà định hướng được chỗ chúng đang nấp.